तीनमध्ये एक बालबालिकाले मात्र पाउँछन् पर्याप्त आहार : यूनिसेफ

न्यूयोर्क । युनिसेफद्वारा आज जारी एक नयाँ प्रतिवेदनका अनुसार, २ वर्षभन्दा कम उमेरका बालबालिकालाई राम्रोसँग हुर्कनका लागि आवश्यक खाना वा पोषक तत्त्वहरू प्राप्त हुँदैनन्, जसले गर्दा कारण उनीहरूको शारीरिक तथा मानसिक विकासमा हानी हुन्छ ।

यस हप्ता हुन गइरहेको संयुक्त राष्ट्र खाद्य प्रणाली शिखर सम्मेलनअघि जारी फेड टु फेल ? अर्थात्‚ बालबालिकाको प्रारम्भिक जीवनमा आहार सङ्कटले बढ्दो गरिबी, असमानता, द्वन्द्व, जलवायुसम्बन्धी प्रकोपहरू र कोभिड-१९ को महामारीजस्ता स्वास्थ्य आपतकालले सबैभन्दा साना उमेरका बालबालिकाहरूमा निरन्तर रहेको पोषण सङ्कटलाई पनि प्रश्रय दिइरहेको र पछिल्लो दश वर्षमा सुधारको सानो सङ्केत पनि नदेखिएको चेतावनी दिएको छ ।

‘प्रतिवेदनको निष्कर्ष स्पष्ट छ : जब जोखिम सबैभन्दा बढी हुन्छ तब, लाखौँ बालबालिकालाई खुवाउन असमर्थ  हुन्छौँ । जीवनको पहिलो दुई वर्षमा न्यून पोषणयुक्त पदार्थ सेवन गर्नाले बालबालिकाको तीव्र गतिमा बढिरहेको शरीर र मस्तिष्कमा अपरिवर्तनीय हानी पुर्‍याउँछ‚ जसले उनीहरूको शिक्षा, रोजगारीको सम्भावना र भविष्यलाई प्रभाव पार्छ । वर्षौँदेखि हामीलाई यो कुरा थाहा भएता पनि, बालबालिकाका लागि उचित पौष्टिक तथा सुरक्षित खाना उपलब्ध गराउनेतर्फ केहि प्रगति भएको छ । वास्तवमा, दिन प्रतिदिन कोरोना संक्रमण फैलिरहेको अवस्थामा सिर्जना भएका अवरोधहरूले स्थितिलाई झन् बढी जटिल बनाउन सक्छ ।’ युनिसेफका कार्यकारी निर्देशक हेन्रिएटा फोरले भने ।

९१ देशहरूको विश्लेषणपछि तयार पारिएको प्रतिवेदनअनुसार ६ देखि २३ महिनाका बालबालिकामध्ये आधालाई मात्र सिफारिस गरिएअनुसार दैनिक आवश्यकभन्दा थोरै खाना खुवाइन्छ । त्यसैगरी, एक तिहाई बालबालिकालाई मात्र उनीहरूलाई फस्टाउन आवश्यक पर्ने न्यूनतम खाना खुवाइने गरिन्छ । उपलब्ध प्रवृत्ति तथ्याङ्क भएका ५० देशहरूको थप विश्लेषणले खाना खुवाउने यी गलत प्रवृत्तिहरू पछिल्लो दशकभरि नै जारी रहेको खुलासा गरेका छन् ।

कोभिड-१९ ले अत्यावश्यक सेवामा बाधा पुर्‍याइरहेको र धेरै परिवारलाई गरिबीतिर धकेलिरहेको अवस्थामा उनीहरूले आफ्ना बालबालिकालाई खुवाउने खानामा पनि महामारीले प्रभाव पारिरहेको प्रतिवेदनले देखाएको छ ।

इन्डोनेसिया, नेपाल, मलावी, लेसोथो र केन्याको तथ्याङ्कमा कोभिड-१९ का कारण आयस्रोतमा पुगेको हानी र महामारीको प्रभावका कारण बालबालिकाको आहारको गुणस्तर बिग्रेको उल्लेख गरिएको छ । नेपालमा, युनिसेफले बालबालिकाको आहार र परिवारहरूले गुमाएको रोजगारीसहित सामाजिक-आर्थिक प्रभावहरूलाई निगरानी गर्न बालबालिका र परिवार ट्र्याकर सर्वेक्षण गर्दै आएको छ‚ र जसले देखाएको छ कि यो महामारीभरि नै ३ मध्ये १ परिवारले दैनिक प्राप्त गर्नुपर्ने आहार प्राप्त गर्न कष्ट भोगिरहेका छन् र बालबालिकाको विविध आहार ती परिवारका लागि ठूलो चिन्ताको विषय बनिरहेको छ ।

बालबालिकाले न्यून आहार र खाने अभ्यासको नराम्रो परिणाम जीवनभरि भोग्नुपर्ने प्रतिवेदनले देखाएको छ । सानै उमेरमा उनीहरूको वृद्धिका लागि चाहिने तरकारी, फलफूल, अण्डा, माछा र मासुमा पाइने पोषक तत्त्वहरूको अपर्याप्त मात्राले बालबालिकालाई कमजोर मस्तिष्क, कमजोर शिक्षा, प्रतिरक्षा, संक्रमण र सम्भावित मृत्युको जोखिममा पार्छ ।

पुड्कोपन र ख्याउटेपन तथा सूक्ष्म पोषक तत्त्वहरूको कमीका साथै खानाको गलत अभ्यासको कारणले हुने अधिक तौल र मोटोपनाले गर्दा दुई वर्षभन्दा कम उमेरका बालबालिका सबै प्रकारको कुपोषणको जोखिममा पर्छन् । बालबालिकालाई उनीहरूको प्रतिकिलोग्राम शरीरको तौलका निम्ति जरूरी पोषक तत्त्वहरूको आवश्यकता अन्यका लागि भन्दा अधिक हुने हुनाले र उनीहरूको आमाबुबाले उनीहरूको स्वास्थ्यप्रति देखाउने व्यवहार (जस्तै : रोगको रोकथाम र उपचारको कमी) का कारण यस्ता बालबालिका सबै प्रकारको कुपोषणको जोखिममा पर्छन् ।

विश्वव्यापी रूपमा ५ वर्षभन्दा कम उमेरका ख्याउटेपन भएका बालबालिकामध्ये आधाभन्दा बढी (करिब २ करोड ३० लाख बालबालिका) २ वर्षभन्दा कम उमेरका भएको यूनिसेफले अनुमान गरेको छ । त्यसैगरी, बालबालिकाको आहार उनीहरूको बढ्दो पोषणको आवश्यकताहरूसँग तालमेल राख्न असफल हुने हुनाले ६ महिनादेखि दुई वर्षको बिचमा पुड्कोपनको प्रकोप तीव्र गतिले बढ्छ ।

प्रतिवेदनका अनुसार, ६ देखि २३ महिना उमेरका ग्रामीण क्षेत्रमा बसोबास गर्ने वा गरिब घरधुरीका बालबालिकाले सहरमा बसोबास गर्ने वा धनी साथीहरूको तुलनामा न्यून खाना खान्छन् । उदाहरणका लागि, २०२० मा, सहरी क्षेत्रहरूमा सिफारिस गरिएका खाद्य समूहहरूको न्यूनतम संख्या खुवाइएको २३ प्रतिशत बालबालिकाको तुलनामा ग्रामीण क्षेत्रहरूमा ३९ प्रतिशतको अनुपातले उच्च थियो । दक्षिण एसियामा ४ मध्ये १ भन्दा कम (१९ प्रतिशत) बालबालिकालाई न्यूनतम विविध आहार खुवाइन्छ ।

तर‚ सही प्रतिबद्धता र लगानी गरेमा परिवर्तन सम्भव छ । बङ्गलादेश, बुर्किना फासो, कम्बोडिया, कोटे डी आइभोर, गाम्बिया, किर्गिस्तान, माल्दिभ्स, नेपाल, सिएरा लियोन र तिमोर-लेस्टेजस्ता दस देशहरूले सिफारिस गरिएका खाद्य समूहहरूको न्यूनतम संख्या उपभोग गर्ने बालबालिकाको अनुपात पछिल्लो दशकमा १० प्रतिशत अङ्कले बढाएका छन् ।

सबै बालबालिकाले विविध आहारबाट लाभ उठाउन, उनीहरू बढ्न, विकास गर्न र आफ्नो पूर्ण क्षमतामा पुग्नका लागि सबै प्रकारको कुपोषणबाट उनीहरूलाई जोगाउन सबै क्षेत्रहरूमा लगानी सुनिश्चित गर्न आवश्यक छ ।

प्रत्येक बालबालिकालाई पौष्टिक, सुरक्षित र किफायती आहार प्रदान गर्न प्रतिवेदनले सरकार, दाता, नागरिक समाज, सङ्गठन र विकास कार्यकर्ताहरूलाई हातमा हात मिलाएर खाना, स्वास्थ्य र सामाजिक सुरक्षा प्रणालीलाई परिवर्तन गर्न आह्वानसमेत गरेको छ । अगुवाइसहितका प्रमुख कार्यहरू :

• उत्पादन, वितरण र खुद्रा बिक्रीलाई प्रोत्साहित गर्दै फलफूल, तरकारी, अण्डा, माछा, मासु र फोर्टिफाइड खाद्य पदार्थसहित पौष्टिक खाद्य पदार्थहरूको उपलब्धता र किफायतमा वृद्धि ।
• बालबालिकालाई अस्वस्थ प्रशोधित र अति प्रशोधित खाद्य पदार्थ र पेय पदार्थहरूबाट बचाउनुका साथै बालबालिका र उनीहरूका परिवारहरू लक्षित हानिकारक मार्केटिङ अभ्यासहरूलाई अन्त्य गर्न राष्ट्रिय मापदण्ड र कानूनको कार्यान्वयन ।
• सजिलो र सुसङ्गत जानकारीसहित आमाबुबा र बालबालिकासम्म पुग्न डिजिटल मिडियासहित धेरै सञ्चार च्यानलहरूको माध्यमबाट पौष्टिक र सुरक्षित खाद्य पदार्थप्रति आकर्षणमा वृद्धि ।

संयुक्त राष्ट्र खाद्य प्रणाली शिखर सम्मेलन हुनुअघि, नेपालसहित १८  युनिसेफ कार्यालयहरूले वेस्टर्न सिड्नी विश्वविद्यालयको युवा र क्षमतावान अनुसन्धान केन्द्रसँग मिलेर बालबालिका र युवाहरूसँग खाना, खाद्य वातावरण र खानाका अभ्यासको बारेमा गहिराइमा परामर्श गरेका थिए । यसबाहेक, एउटा यू रिपोर्ट पोलले पनि २२,००० भन्दा बढी बालबालिका र विभिन्न देशहरूमा युवाहरूबाट प्रतिक्रियाहरू जम्मा गर्‍यो  । मलाई खाना उपलब्ध गराऊ : खाद्य प्रणाली परिवर्तन गर्नमा बालबालिकाको विचार  प्रतिवेदनले संसारभरिका बालबालिकाद्वारा उनीहरूको जीवनको अनुभव र खाद्य प्रणालीबारे दृष्टिकोणका साथै २१ औँ शताब्दीका लागि खाद्य प्रणालीहरूमा पुनर्विचार र पुन: काम गर्नका लागि उनीहरूले परिवार, समुदाय, सङ्गठन, सरकारहरू,  युवाहरू आफैँबाट के आशा गर्दछन् भन्नेबारे आदान प्रदान गरिएका आफ्ना विचार र सिफारिसहरूबारे विश्लेषण समावेश गरिएको छ ।

नेपालमा बालबालिका र युवाहरूद्वारा आदान प्रदान गरिएका केही महत्त्वपूर्ण अन्तरदृष्टिहरू:

• किशोरकिशोरीहरूको फलफूल र तरकारी जस्ता पौष्टिक र स्वस्थ खानाको छनौट मौसममा निर्भर रहेको छ । यी खानाहरू उनीहरूका लागि सधैँ सजिलै उपलब्ध र सुलभ छैनन् । यस प्रकारको पौष्टिक र स्वस्थ खानाको उपलब्धता र पहुँचको प्रमुख जोखिम यसको मूल्यसँग सम्बन्धित छ । प्रायः गरेर पौष्टिक र स्वस्थ खाना महँगा हुन्छन् ।
• पौष्टिक र स्वस्थ खानाको खेतीमा संलग्न किसानहरूलाई किसानमैत्री नीति, आपूर्ति (बीउ, मल र कीटनाशक) र सीप (उत्पादन र मार्केटिङ) आदि मामिलामा राम्रो सहयोग छैन । फलस्वरूप, ठूला र साना बजारहरूमा यी पौष्टिक र स्वस्थ खाना महँगा हुन सक्छन् ।
• विश्वव्यापी रूपमा बढ्दो तापक्रम, संसाधनको कमी, खराब गुणस्तरको बीउ, आनुवांशिक रूपबाट परिमार्जित बीउ, जैविक रोग, जलवायु परिवर्तन र अपरिवर्तनीय प्लास्टिक सामग्रीको अत्यधिक उपयोगले अस्थिर खाद्य प्रणालीमा योगदान पुर्‍याइरहेको छ ।

‘बालबालिका क्यालोरीको भरमा मात्र बाँच्न वा फस्टाउन सक्दैनन् । सरकारहरू, निजी क्षेत्र, नागरिक समाज, विकास र मानवीय साझेदारहरू र परिवारहरूसँग  मिलेर मात्र हामी खाद्य प्रणाली परिवर्तन गर्न सक्छौँ र प्रत्येक बालबालिकाका लागि पोषण, सुरक्षित र सस्तो आहार उपलब्ध गराउन सक्छौँ । सबै बालबालिकाका आवश्यकताहरूलाई पूरा गर्न आगामी संयुक्त राष्ट्र खाद्य प्रणाली शिखर सम्मेलन विश्वव्यापी खाद्य प्रणालीको लागि मञ्च तयार गर्ने एउटा महत्त्वपूर्ण अवसर हो,’  फोरले भने ।

हालको स्थिति, प्रवृत्ति र यस प्रतिवेदनमा प्रस्तुत बालबालिकाको आहारको असमानतामा मात्रात्मक तथ्याङ्क यूनिसेफको अन्तरराष्ट्रिय रूपमा तुलनात्मक र सांख्यिकीय रूपमा असल तथ्याङ्क मात्र समावेश भएको विश्वव्यापी डाटाबेसबाट लिइएको छ । युनिसेफको विश्वव्यापी डाटाबेसमा ७०७ वटा राष्ट्रिय प्रतिनिधिहरूबाट १ सय ३५ देश र क्षेत्रहरूमा गरिएको सर्वेक्षण समावेश छ‚ जसले विश्वव्यापी रूपमा २ वर्षभन्दा कम उमेरका सबै बालबालिकाहरूको ९० प्रतिशतभन्दा बढी प्रतिनिधित्व गर्दछ ।