काम नलाग्ने कागजबाट स्तरीय ब्लक

पोखरा । सन् २०१८ को एउटा रिपोर्टअनुसार पोखरामा बसोबास गर्ने प्रत्येक व्यक्तिले दैनिक सरदर करिब आधा केजी फोहोर उत्सर्जन गर्छन् । यस हिसाबले पोखरामा प्रतिदिन १ सय ८८ टन फोहोर निस्किन्छ । यसलाई वार्षिक हिसाब गर्दा ६८ हजार ६ सय २० टन हुन्छ । यो संख्या अहिले झनै बढेको छ ।

फोहोर बटुल्न पोखरा महानगरपालिकामा दैनिक ३२ वटा गाडी गुड्छन् । फोहोर संकलन र व्यवस्थापनका लागि पोखरा महानगरपलिकामा ८२ जना कर्मचारी छन् । बटुलेको फोहोर पोखरा १४ बाच्छेबुडुवाको ल्यान्डफिल साइटमा लगिन्छ । एकातिर ल्याण्डफिल साईट भरिने अवस्थामा पुगेको छ भने अर्कोतर्फ फोहोर व्यवस्थापन पोखराका लागि मुख्य चुनौतीको रुपमा देखा परेको छ ।

सहरी क्षेत्रका लागि फोहोर व्यवस्थापन निकै चुनौतीको विषय हो । सुविधाको खोजिमा गाउँ रित्तिएपछि त्यसको असर सहरले धान्नै नसक्ने गरी बढेको छ । पोखरा पनि त्यस्तै एउटा प्रमुख शहर हो । जतिजति मान्छेको चाप बढ्दै जान्छ‚ उतिउति फोहोर उत्सर्जन पनि बढिरहेकै छ ।

त्यहि असरलाई मध्यनजर गरेर पोखराका युवाहरूले नकुहिने फोहोरको प्रयोगबाट ब्लकको उत्पादन गर्न थालेका छन् । पोखरा महानगरपालिका र युएनडीपीसँगको साझेदारीमा ग्रीन रोड वेस्ट म्यानेजमेन्ट कम्पनीले त्यसको सफल परीक्षण गरेको हो ।

कम्पनीले ३ वर्षअघि देखि नकुहिने र काम नलाग्ने फोहोर व्यवस्थापनको अध्ययन गरेको थियो । २ वर्षअघि प्लास्टिककै प्रयोगले सडक पीच गरेर देखाएका उनीहरूले अहिले भवन र पर्खाल बनाउन आवश्यक पर्ने स्तरीय ब्लक निर्माण गरेका हुन् । सोही ब्लकबाट नमूनाको रुपमा शौचालयसमेत निर्माण गरिएको छ ।

यो प्रविधिको व्यवसायिक खपत हुन सके पोखराको फोहोर व्यवस्थापन निकै सहज हुने विश्वास छ । सामान्य ब्लकको तुलनामा केहि महङ्गो परेपनि वातावरणीय हिसाबले निकै सस्तो हुने खोजकर्ताहरू बताउँछन् । ब्लकमा एक प्रतिशतमात्रै प्लास्टिक प्रयोग गर्दा पनि १ किलो तौल घट्छ भने एउटै ब्लकमा ४० वटासम्म चाउचाउको खोल प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

नगरपालिकाले सबै प्लास्टिकका फोहोर ब्लक कम्पनीलाई दिन सके फोहोर व्यवस्थापनमा सहज हुने र दीर्घकालीन समाधान निस्किन सक्ने कम्पनीका प्राविधिक विशाल बास्तोलाले बताए । ‘ल्याब परीक्षणमा राम्रो नतिजा आएपछि यूएनडीपीसँगको सहयोगमा डेमो पनि देखायौँ । झट्ट हेर्दा सानो काम देखिएपनि यसबारे विशेष नीति बनाउने हो भने यसले फोहोर व्यवस्थापनको क्षेत्रमा राम्रो भूमिका खेल्छ,’ उनले भने, ‘पोखराले यसको प्रयोग गरोस् ।’

पोखराले फोहोर व्यवस्थापनकै लागि बर्सेनि ७ करोड रुपैयाँभन्दा बढी खर्च गर्छ । ल्यान्डफिल साइटका लोडर र डोजरको इन्धन तथा मर्मत, अरु गाडीको त्यस्तै खर्च एवं कर्मचारीको तलबमा यतिका रकम खर्च हुँदै आएको छ ।

महानगरले २०६४ सालदेखि फोहोर उठाएबापत शुल्क लिन थालेको छ । तर‚ शुल्क नलिई व्यवस्थापन गर्न नयाँ प्रविधिमा जानैपर्ने जानकारहरू बताउँछन् । ६ वर्षअघि फोहोरबाट बिजुली निकाल्ने परियोजनाबारे छलफल भएपनि त्यो कार्यान्वयनमा गएन ।

निर्वाहमुखी व्यवस्थापनलाई बायोग्याँस वा यस्तै ब्लकमार्फत् प्रतिस्थापन गर्न महानगरलाई चुनौति रहेको उपमेयर मन्जुदेवी गुरुङले बताइन् । ‘फोहोर व्यवस्थापन साह्रै टाउको दुखाइ बनिरहेको छ । धेरै विज्ञहरूसँग छलफल चलाइरहेका छौँ,’ उनले भनिन्, ‘खोज्दै जाँदा प्लास्टिकबाटै ब्लक बनाउन मिल्ने रहेछ । यसको प्रयोग बढाउन मैले सकेको पहल गर्नेछु ।’

प्लाष्टिकबाट बनेको ब्लक उत्तिकै गुणस्तरीय रहेको पोखरा महानगरपालिकाका जुनियर इन्जिनियर नेत्र तिमिल्सिनाले बताए । ‘अरु ब्लकभन्दा यो कमजोर छैन । यसमा दुईथरी फाइदा छ‚ एकातिर फोहोर व्यवस्थापन हुन्छ भने अर्कोतिर मात्रा मिलाउन सके अर्को ब्लकभन्दा गुणस्तर भएको ब्लक बन्छ,’ उनले भने, ‘यो अनुसन्धान पोखराका लागि निकै फलदायी छ । तर उनीहरूले सपोर्ट पाएका छैनन् ।’ पैसा कमाउनेभन्दा पनि रचनात्मक कामका लागि अनुसन्धानमा खटिएको बास्तोलाले सुनाए ।