मेरो बिहान (निबन्ध)

“

अटल चाँदीका चुचुरोमा सुनको जलप लगाएर उदाउँछ मेरो बिहान । डाँफेका भाले पोथीको खुसी पोखिन्छ तल कछारतिर । सुनौलो बिहानीको सुमधुर गीत गाउँदै चुरीफुरी गर्छ चिवेचरी तल गाउँघरतिर । परेवाको जोडीले प्रेम साट्छ एकाबिहानै घरको धुरीमा बसेर । बिहानलाई बिउँझाउने कर्तव्य निर्वाह गर्छ कागले प्रत्येक बिहान । चिलाउनेको झोपिलो फुर्कोमा गुँड बनाएर वर्षौदेखि बचेरा हुर्काउँदै आएको छ कागको जोडीले । जुठेल्नोको थाँक्रोको टुप्पोमा बसेर दिनको जोखना हेर्दै आङ तान्दैछ गौंथलीको जोडीले ।

उता मधेसतिर मयुरका भालेपोथी सडक किनार नचरी लगाउँदै निस्केर सडक किनारतिर नियाली रहेछन् अभ्यागतको स्वागतका लागि । मेरो बिहान । सुन्दर बिहान । शान्त बिहान । मेरो जीवनको बिहानी । मेरो बाल्यकालको बिहानी । मायाप्रिती गाँस्ने जवानी हो बिहानी । मलाई बिहानीसित पोइल जाउँजाउँ लाग्छ । पिछा गर्छु अलि परसम्म तर सधैँ फिसोलेर जान्छ नेटो काटेर । बाटो कुरेर टोलाउँछु हारेको सिपाहजस्तै । बिहानीलाई मनभित्र सजाएर राख्छु माया गर्छु तर मायालुलाई समाएर राख्न सक्दिन । पापी समयले रिस गर्छ । मलाई पर पन्छाएर लुछेर लग्छ मेरो दिलबाट ।

बिहानीको गीत गाउने धेरै होलान् । बिहानीसित माया प्रिती गाँसेर फुर्सद छैन कतिलाई । विचरा । बिहानीको सौन्दर्य कहिले देखेन लोखर्केले । मैले सानैमा पढेको कथाको अल्छी लोखर्के । दैलोबाट चियाएको बिहानीको स्वागत गर्न कहिले बिउँझेन मोरो । पुगिसरी आउनेहरूलाई उठ्नु छैन बिहानमा । रातिको धन्दाले मनग्य पुगेको छ उनीहरूलाई । बिहानीसित प्रमोद गर्नुपर्छ भन्ने पनि छैन सबैले । मेरो त मुटु नै चोरेको छ सुन्दर बिहानीले । मलाई मुटु साट्नु छ बिहानीसित । म पनि बिहान बन्न चाहन्छु सधैँ । मेरो समर्पण र साधना बिहानी बन्नका लागि हो । मेरो तपस्या कहिले पुरा हुने हो थाहा छैन । तपस्या भङ्ग गर्न धेरै अड्चन अगाडि आइरहेछन् । मेरो अविराम यात्रा जीवन पर्यन्त रोकिने छैन ।

प्रत्येक बिहान सयौं पंक्षीहरूको सुमधुर कलरवले गुञ्जयमान हुन्छ मेरो परिवेश । बिहानीको आगमनमा नाच्छन् गाउँछन् रमाउँछन् । बिहानीको हार्दिक स्वागत गर्छन् र दिनचर्यामा जुट्छन् । मलाई रहर लाग्छ बिहानीमा पंक्षी बनेर डालीडाली चहार्न । बरण्डाको बगरमा बसेर भँगेरीले मलाई गिज्याउँछ झ्यालबाट नियाल्दै । उतै नाच्न, गाउन, रमाउन आमन्त्रण गर्छ पंक्षीहरूको संसारमा । आफ्नो आफ्नो संसार । मानिसलाई फुर्सद छैन बिहानीको बहारसित रमाउन । धोविनी जोडी देख्दा रहर लाग्छ । शान्तिका प्रतिक परेवाका जोडीको माया प्रिति कति गहिरो छ । जुरेलीको जोडीले पुच्छर हल्लाई हल्लाई खिज्याएको देख्दा उडुँउडुँ हुन्छ । मेरो देश । मेरो परिवेश मेरो बिहानीको बहार देख्दा खुसीले गद्गद् हुन्छु उडुँकी गुडुँ हुन्छ सुन्दर बिहानीको शीतल र शालिन अनुहार देखेर । भमरो बनेर फूलसित मितेरी गाँस्न रहर लाग्छ । प्रेमको पराग साटेर नयाँ फूल फूलाउन औधी मन लागेको छ । दैवले किन बिर्से होला मलाई माहुरी बनाउन । दिक्क लाग्छ आज भोलि बिहानीले आँखा तरेको देख्दा ।

मेरो गाउँको बिहान सधैँ बिउँझिन्छ भालेको डाँकोसित । झिसमिसेमै बुहारीहरू गाग्रो बोकेर पँधेरामा पुग्छन् । साजी जलले दैलोपोतो पवित्र पारिन्छ घरलाई प्रत्येक बिहान घरका जहान सुतेकै छन् जाँगरिली बुहारीले घर आँगन सफा गरिसक्दा पनि । गाईभैंसीले दाम्लो छिनाल्दै छन् उता गोठमा खाना मागेर । अँगेनोमा कुँडो बसालेर घाँस पराल दिन कुद्छिन् उनै । गोठमा छिरिसकेपछि गोबर नफाली फर्कन मन हुँदैन उनलाई । कुँडो पानी दिएर भैंसी दुहुने काम पनि उनैको थाप्लोमा ठोक्किएको छ परिवारमा । उता सासुससुरालाई तातोपानी र परिवारको विछ्यौनामा चिया पु¥याउन ढिला हुनु हुँदैन । गाउँकी बुहारीको यो बुहार्तन युगौंदेखि चलेको छ मेरो देशको गाउँबस्तीमा । सबै बुहारीले यो परीक्षा उत्तिर्ण गर्नुपर्छ । मेरो हजुरआमा, आमा र श्रीमतीले यो बुहार्तन भोग्दै आए । यो दिनचर्याको दास बनेका छन् कर्रो सासुका निरिह बुहारीहरू । विचरा ! बुहारीहरूले बिहानीको बहारमा रमाउन कहिले अवसर पाएनन् । कामले थिचेको छ बुहारीको बिहान । फुर्सद छैन एकैछिन सुस्ताएर सुन्दर बिहानीको दर्शन गर्न उनलाई ।

नाङ्ले कान्छाको अँध्यारो खोरमा भाले बास्छ एकाबिहानै । गाउँ बिउँझन्छ । भालेसित घडी छैन । प्रकृतिको घडी हो भाले । उज्यालो भएको घोषणा गर्न प्रकृतिले सिकाएको छ । प्रकृति नीतिनियममा चल्छ । अनुशासनमा चलेको छ विश्व ब्रमाण्ड । अस्ताचलबाट चन्द्रमा कहिले उदाएन । अरुणाचलले पर्खीबसेको हुन्छ सूर्यको आगमन । भाले मामुली पंक्षी हो । भाले नबासेको संसार सायदै होला । मानिसले प्रकृतिबाट सिकेन । नियम र अनुशासनमा बस्न सकेन ।

उज्यालो मन पर्दैन अभाव र गरिबीलाई । सुन्दर बिहानीको दर्शन गर्न सक्दैन नाङ्ले कान्छाका भाले पोथीले । भाले नबासीदिए हुन्थ्यो भन्छन् उनीहरू । छेवैमा पल्टेका आधादर्जन बर्साैटे चिचीभूँडीले हाडछाला भएको छ उनीहरूको । भालेको डाँकोसितै आँ गरेको भुराभुरीको मुखमा चारो हाल्न सकेको होइन रातदिन काम गर्दा पनि । बिहानीको उज्यालो मन पर्दैन गरिब बस्तीलाई । उसको घरभित्र सँधै अँध्यारो छ । मनभित्रको लोडसेडिङ झन डरलाग्दो छ । गरिबी र अभावको अँध्यारोले डेरा जमाएको छ भाले बासिसक्दा पनि । कहिले उज्यालो नभैदिए हुन्थ्यो भन्नेको खोरमा झन चाँडै भाले बासेको छ । काटेर छाक टार्ने आँट छैन भाकलको भाले ।

प्रत्येक बिहान बुद्ध बनेर उदाउँछ । प्रत्येक साँझ मानिस बनेर अस्ताचलबाट ओरालो लाग्छ । बुद्ध मानिस बने । मानिस बुद्ध बन्न सकेन । बुद्ध छैनन् यो संसारमा । तर बुद्धत्वको खेती मौलाएको छ संसारमा । मानिस जिवितै छ । मानवत्व हराएको छ । बुद्धको देशमा बुद्धत्वको खडेरी पर्दैछ । इतिहास भन्छ, हिमवतखण्ड पौराणिक कालदेखि ज्ञानविज्ञानको उद्गम स्थल हो । ज्ञान चेतनाको पालुवा पलाएन शताब्दियौं बितिसक्दा पनि । मेरी आमाको कोखले समुन्नत सन्तान पर्खेको छ । मेरो सुकिलो बिहान सबल सन्तान ।

माथि लेकतिर सेतै छन् धुपीका बोटहरू । गिरिराजसित सापट लिएर राम्रा परिधानमा सजिएका छन् सलिल प्रकृतिका परिदृश्यहरू । तल दुवोको पातमा मोती टल्किन्छ पहिलो किरणमा । कलिलो घाम छिरेर रोमाञ्चक बनाउँछ धुपीको वनभित्र । रापिलो घाममा आखिर पानी बनेर टपटप कल्किन्छ भुईंको पातमा । मेरो सुन्दर बिहान । मेरो सुन्दर धरती । मेरो सुन्दर बिहान सौन्दर्यको अद्भूत आत्मिक आनन्द । शान्त बिहान । वनभरी बिहान पोखिएको मेरो पोल्टामा, मनभरी बिहानको बिस्कुन पोखिएको छ ।

सपना बिउँझन्छ झुल्के घाममा विपना बनेर । इतिहास बिउँझन्छ बिहानीमा सभ्यता र संस्कृति बोकेर । दिनभरीको यात्रा लखतरान परेर फर्किन्छ यात्री साँझपख गोठमा । दिन मैलो छ । धुँवा, धुलो र तुँवालोले मन मैलाई दिन्छ दिनभर शहरबजारतिर । यो भिडभाड, यो प्रदुषण शहरको । सभ्यता र संस्कृतिको गीत गाइन्छ यसैको । पैसाको प्यासले आँत जलेको छ हरहरी । दाउपेच लगाइन्छ पद र प्रतिष्ठाका लागि । मानिस यतै कुदेको छ । यतै भुलेको छ । आफनो धरातल भुलेर धुरी चढ्न दौडेको छ मानिस । बिहान देख्न सक्दैन अन्धो मानिस ।

दिन तुहेर जान्छ महिना र वर्षहरू । समयको सीमा छैन । मानिस झरेर जान्छ पाकेको फलझैं । अस्ताचलमा डुवेको घामझैं डुब्छन् उसका सपनाहरू । बिहानले दिनको संकेत गर्छ भन्छन् । उ एउटा जीवित सत्य हो र उसको बिहान उसको वर्तमान हो । सुन्दर बिहानीलाई काखी च्यापेर साइत गरेकाहरूले नै जीवनको सयौं परीक्षामा उत्तीर्ण भएको छ । त्यसैले मेरो लेकतिरको बिहान मेरो गाउँघरतिरको बिहानको खोजिमा फर्कन र उतै रमाउन मन छ । शहरको प्रदुषणले शरीर शिथिल बनेछ । खुट्टा लाग्न छाडेछ गाउँ घर फर्कन । उतै पाखातिर मेरो बिहानीले मेरो बाटो हेरेको होला भालेको डाँकोसित ।

मलाई माटो बर्साउँथ्यो बिहानमा । मेरै मड्केल्नाको रातो माटो मेरो आमा र श्रीमतीले प्रत्येक बिहान पोतेको दैलो र मजेरीबाट आएको बासनाले परिवारको स्वास्थ्य सवल राख्यो । त्यतिकै असि काटेनन् होला हजुरबा हजुरआमाहरू । डाक्टर अस्पतालको नाम नसुनेका थिएनन् तिनीहरू । घर वरपरको घोडटाप्रे, गुदरगानो, कालो हलेदोले निको पाथ्र्यो रोगहरू । दूध, घिउ, दही मह र मोही खाएर बलिष्ठ बनेका थिए । मुरीको थैलो एकहातले उठाएर काँधमा राख्ने तिनै हुन् । बिहानीसित मितेरी गाँसेका थिए उनीहरूले । मुलको पानी खाएका थिए । कुलकी बुहारी ल्याएका थिए । मौसमअनुसार घरवरपर फूल्ने फूलहरूको वासना सञ्जिवनी बनेको छ गाउँलेका लागि अझैपनि । मलाई मेरै परिवेशको बिहानमा रमाउन मन छ ।

माटो बसाउँछ उतातिर । पुर्खाको पसिना पोखिएको छ । पसिनाको पौरखमा पौडी खेल्दा कसलाई आनन्द नहोला । घचारो सहनु पर्दैन कसैको । सामाजिक सद्भाव सहयोग र मायाको कञ्चन भावना निसेचन हुन्छ गाउँबस्तीमा । दुःख सुख साझेदारी गरेर बस्न सिपालु नेपाली समाजको विशेषता मौलिक र उन्नत छ । मानवीय मूल्य र सम्मानको जगमा खडा भएको नेपाली समाजमा प्रदुषण भित्रिदै छ आजभोलि । अरूको सम्मान गरेर सम्मानित हुने संस्कृति हो हाम्रो । पुर्खाले जोगाएको पौरख हो यो । मेरो गाउँको संस्कार मेरो सभ्यता र संस्कृति गर्व गर्न लायक छ मेरा लागि । मेरो बिहानीले छरेको सन्देश ।

शहरको बसाई । मानिस बसेकै छन् रमाएकै छन् । यतै बसाई सर्ने धरैको रहर छ मलाई पनि उतिबेला यस्तै लाग्थ्यो । आजभोलि मन फूकाएर देख्न पाइन्न बिहान । दैलामुनी बारीको डिलभरी सयपत्री बाह्रमासे, गोदावरी फूलेको यता कतै देख्न पाइएन । चराहरूको कलवरमा रमाउन बानी नियाश्रो भएको छ । न्याउलीको बिरहलाग्दो भाका यता कहाँ सुन्नु । कोकले, कल्चुँडो, टुकटुकेको दर्शन नपाएको दशकौं भएछ । प्रत्येक बिहान मेरो आँगनको छेउछाउ आएर मलाई दर्शन दिने ती विचरा पंक्षीहरू मेरै बाटो पर्खेका होलान् उता गाउँघरतिर ।

निशान्त सडकमा एक्लै निस्किन्छु बिहानीको दर्शनका लागि । रानीवनको फेरो मारिसक्दा पनि आवाज सुन्न सक्दिन कतै । माटो बसाउँदैन यहाँ । ढलको गन्ध सुँघेर बाँच्न विवस छ मानिस । बिहानीको सौन्दर्यानुभूति गर्नुपर्दैन कसैलाई । रसिक र हराभरा छैन बिहान । त्यसैले होला मानिसका मन रुखिएका छन् बाँझिएका छन् यतातिर । छलकपटको व्यापार हुन्छ शहरमा । नाफा नोक्सानको हिसाबकिताब हुन्छ साँझबिहान । आत्मा साटिन्छ पैसासित । कतिको बिक्रि हुँदैछ विदेशी बजारमा । यसैलाई आधुनिक सभ्यता भनिन्छ युगको । समयले ल्याएको रोग । यता शहरतिर निस्कृय अनुहार बोकेर आउँछ बिहान । प्रकृति रोएको छ मानिसको अतिक्रमणले । सम्पदा मासिँदै छन् विकासको नाममा । बासस्थान छैन प्रकृतिको यतातिर । चिडिया घरका कैदी चराहरू हेरेर रमाउँछन् हाम्रा नाती, नातिना । गुडिया देखाएर चिनाइन्छ डाँफे र मयुरलाई । प्लाष्टिकका फूल सजाएर रमाउँछ मानिस । प्लाष्टिकको मन बोकेर बाँचेको छ मानिस । रस छैन । जीवन छैन ।

बिहान उठ्नु पर्दैन बुहारीहरू । दैलो कुचाको लेठो छैन । कर्रो सासुहरू कुनातिर थन्किसके । चुलोचौकोमा मात्रै सीमित गर्ने युग सकियो । दूध समयमै आइपुग्छ दैलोमा । गोठको कामबाट मोक्ष भयो मानिस । खेतीबारीको टन्टा छैन । निधारमा लगाउने माटो छैन । खेतबारीमा टेक्नु पर्दैन । मन्त्री गमलामा धान रोप्छन् । नरहे बाँस नबजे बाँसुरी । दिनगन्ती गरेर थापेको ज्याला सधैँ टिपाटिप सधैँ तानतुन । छोटिँदै जान्छ व्यवहार । तुहिँदै जान्छ विचार । टाठाबाठाले हात मार्छ । सास फेर्न धौधौ हुन थालेको छ प्रदुषणले ।

मेरो बिहान त्यतिकै झरेर जान्छ आज भोलि । बिहानीको राम्रो वैंश आउने छाँट छैन यतातिर । विधवाको बिहान झैँ बौलाएको परिवेश । रसिक र हराभरा बनाउन प्रयत्न हुँदैछ । मौसमले साथ दिँदैन । बिहानको तिर्सना मेट्न एकमुठी चारो लिएर छतमा चढ्छु । साथी बनेका छन् परेवाहरू । चारैतिर घेर्छन् । चारो टिप्न हतार छ । एकैक्षण उनीहरूको कचकच सुनेर रमाउँछु । चारो पोख्छु । टिप्ने प्रस्पिर्धा हुन्छ । एउटा अशक्त डुँडो छ । सबैले त्यसैलाई ठुँग्छन् । निर्धोलाई हेपेको देखेर झोँक चल्छ । नजिकै चारो छरेर बोलाउँछु । मेरो भाका बुझ्छ उसले । अलिबेर रमाउँछु । भुर्र उडेर जान्छन् एकैछिन पछि । मेरो मन पनि परेवासित उडेर जान्छ । अर्को बिहान फेरि भेट हुन्छ ।

बिहानी सौन्दर्यको कति बखान गरिरहनु यसको पनि सीमा होला । मलाई सीमा मिचिदिन मन लाग्छ । बिहानी सौन्दर्यको गिरि निमग्न बनिदिन्छ मनको तलाउमा । बाफ बनेर उडिदिन्छ माथि माथि । चैत मध्यधुपमा डाँडाको झोपिलो पीपलको छहारीमा सुस्ताएको बेला सौन्दर्यको अनुपम अनुभुति गर्न सकिन्छ । पसिना पुछ्दै । आत्मिक आनन्दको अधिकतम अभिव्यक्ति हो सौन्दर्य । युद्ध सौन्दर्यको अनुभव गर्न पाउने भाग्यमानी मध्य म पनि एक हुँ । शान्तिको सम्वाहक बन्ने अवसर पाउने अवसर पनि चुकेन । बिहानी मन भए पुग्छ सौन्दर्यानुभूतिका लागि । सुख बाहिर बजारमा किन्न पाइने माल होइन । सम्पन्नता मात्रै सौन्दर्यको परिभाषा हुन सक्दैन । अँध्यारोमा बाटो देखाउन जुनकिरीको पिलीपिली पनि पर्याप्त छ ।

बिहानीपख बैशालुका लागि झन मिठो र रोमाञ्चक हुन्छ । न्यानो अँगालोमा कसिएको माया प्रिति अलग हुन धौधौ भएको छ । झन पछि झन कसिँदै छ माया । झस्काइदिन्छ पापी भालेको डाँकोले । भाले नबासी दिए हुन्थ्यो भनेर टाँसिएको मन अलग हुन धौधौ हुन्छ । पाखुरामा समाएर तान्छन् मायालुले । नाई भन्न मन छैन । सासुससुराको खाँक्कखुक्कले तर्साउँछ विचरीलाई । फुत्केर निस्किन्छिन् उनी । बिहानीको पीडा भोगेका युगल जोडीले मौका पर्दा रोदीमा यसरी पोख्छन्ः झन मायाँले झन च्याप्यो झन बिरामी पख मायालु । बिहानीप्रति मेरो कुनै गुनासो छैन । बिहानको रातो घाम परिवर्तन र विकासको सम्वाहक भन्छन् । रातो घाम मन पर्दैन विरोधीलाई । धरामा सुनको जलप लगाएर मानव मनमा उर्जा भरिदिन्छ बिहानले । बिहानी देख्न नचाहनेको मनमा उर्जा चार्ज हुन पाउँदैन चार्ज सकिएको ब्याट्री बनेर फालिएको छ कति । छकालमा उठेर आङ तान्नेका लागि बिहानीको बखान भालुलाई पुराण सरह हुनेछ । बिहानी जीवन हो र जीवन बिहानी । मलाई सधैँ बिहानी बनेर उदाउन मन लाग्छ । बिहानी ट्रेन्ड नपक्डनेहरू समयमै गन्तव्यमा पुग्न सम्भव छैन ।

मेरो बिहान । मेरो प्यारो बिहान । बिहानीसित मेरो प्रेम साटिएको छ । बिहानको स्वागतका लागि भालेको डाँको र कागको का का सँगै ढोका खोलेर बाहिर निस्कन्छु । चिसो हावाले स्पर्स गर्छ खुला पाखुरामा । म रोमाञ्चक र प्रफुल्ल मन बोकेर सडकमा पोखिन्छु । म अरू थुप्रैको अगाडि पछाडी छु तर मेरो बिहानी संसार अलग्गै छ । आला चाँदीका चुचुरा देख्न पाईदैन यता । चन्द्रगिरी र नागार्जुनको फेरो मारेर आँखा रसाउँछ सेनलाई सम्झेर । खोकिलाभित्र सेनलाई लुकाएर सम्झना दिलाई राख्ने चन्द्रागिरी युगयुग बाँचिरहनेछ । समयले बिहानीलाई बिदा गर्छ । म समयसित खेल्छु । बस ।

“